Το σεμινάριο που παρουσιάζει η μουσικολόγος και καθηγήτρια του Ιονίου Πανεπιστημίου Αναστασία Σιώψη ερευνά το τι είναι αυτό που δίνει τη δυνατότητα στη μουσική και τη ζωγραφική να διεγείρουν συναισθηματικές αντιδράσεις με τους τρόπους που γνωρίζουμε ότι μπορούν. Ανιχνεύει επίσης με ποιούς τρόπους οι ακροατές και οι θεατές μπορούν να αναγνωρίσουν αυτές τις τέχνες ως ένα μέσο που αντιπροσωπεύει, συλλαμβάνει, ή κατέχει συναισθηματικές ποιότητες. Στόχος των σεμιναρίων είναι η ανάδειξη των παράλληλων πορειών της μουσικής και της ζωγραφικής ως προς την έκφραση συναισθήματος μέσω της δομής τους (στιλ).
Η δημιουργική, η ποιητική διάθεση που ενυπάρχει μέσα σε όλα τα έργα τέχνης, δημιουργεί ένα μυστικό συνδετικό νήμα, που, πέρα από την αυτονόμησή τους, δένει το κάθε καλλιτέχνημα εσωτερικά με όλα τα άλλα, και κυρίως με αυτά που δημιουργούνται την ίδια εποχή. Γιατί ένα κοινό πνεύμα, μια ιδέα, ένα νόημα ενυπάρχουν μέσα τους, κοινά, κυρίαρχα σε όλους τους χώρους της τέχνης. Αυτή η ‘αλληλεγγύη’ των τεχνών, άλλωστε, δίνει τη κινητήρια δύναμη για συνεργασία μεταξύ τους, μια κοινή τάση αλληλοσυμπλήρωσης, όπου η ταυτότητα του ενός είδους ενισχύεται από την ταυτότητα του άλλου χάρη στην εσωτερική ενότητα και την εξωτερική αυτονόμησή τους.
Στόχος των σεμιναρίων είναι να αναδειχτούν τα συνδετικά νήματα της μουσικής με τη ζωγραφική μέσα από την πολιτισμική ανάγνωση του ύφους του μπαρόκ (17ος αι.), του ρομαντικού ύφους (19ος αι.) και του εξπρεσιονισμού (20ος αι.). Γι’ αυτό το σκοπό, θα παρουσιαστούν τρόποι έκφρασης της συναισθηματικής δύναμης της έντεχνης μουσικής, όπως και των κοινών παραμέτρων της με τη ζωγραφική, στον πολιτισμό μας μέσα από θεωρίες και παραδείγματα.
Η Συμμετοχή στα σεμινάρια είναι ελεύθερη για όλους με εγγραφή
21/10 Εισαγωγή: Τέχνες και συναίσθημα
Σύμφωνα με μια κοινή αντίληψη, αυτό που έχει σημασία στην τέχνη είναι το συναίσθημα. Λέγοντας συναίσθημα εννοούμε αφ’ ενός αυτό του καλλιτέχνη αφ’ ετέρου την συναισθηματική επίδραση του έργου στους θεατές/ακροατές.
Σημαντικοί καλλιτέχνες, όπως ο Τολστόυ, εκφράζουν μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη της καλλιτεχνικής δραστηριότητας: ότι οι καλλιτέχνες είναι άνθρωποι που εμπνέονται από την εμπειρία ενός βαθύτερου συναισθήματος, και χρησιμοποιούν την τέχνη τους μέσα από τις λέξεις, ή τη ζωγραφική, ή τη μουσική κ.ο.κ. για να ενσωματώσουν αυτό το συναίσθημα. Ένδειξη της επιτυχίας του έργου τους αποτελεί η διέγερση του ίδιου συναισθήματος στο κοινό. Με αυτό τον τρόπο, επομένως, μπορούμε να πούμε ότι οι καλλιτέχνες επικοινωνούν μια συναισθηματική τους εμπειρία.
Σε αυτό το σεμινάριο θα συζητήσουμε τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τις τέχνες, ιδίως τη μουσική, να επικοινωνούν με το συναίσθημα.
22/10 Μπαρόκ: Σκοπός του μπαρόκ είναι πρωτίστως να εντυπωσιάσει καθώς και να εξυψώσει τον άνθρωπο μέσα από τα πάθη και τα συναισθήματά του.
Χαρακτηρίζεται σχεδόν σε όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις του από ένα αίσθημα δέους και μεγαλείου καθώς και μια υπερβολή στη διακόσμηση και την πολυτέλεια που αναδεικνύουν ένα επιβλητικό και πομπώδες ύφος. Η σημαντικότερη αισθητική θεωρία της μουσικής, το δόγμα των συγκινήσεων (Doctrine of the affections ή Doctrine Of Affects, Affektenlehre), εκφράζει την πεποίθηση ότι η μουσική μπορεί να εγείρει μια ποικιλία από συγκεκριμένα συναισθήματα στον ακροατή.
24/10 Ρομαντισμός: Το ρομαντικό κίνημα, γενικότερα, εμφανίζεται στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης. Με χαρακτηριστικά του το συναίσθημα και τη φαντασία και με έμφαση στην ατομικότητα και την ελευθερία της έκφρασης επηρέασε με την πολυμορφία του όλες τις τέχνες. Ο ρομαντισμός δίνει νέα ώθηση στην απόλαυση του συναισθήματος και της συγκίνησης και οδηγεί σε εντονότερη ή πιο εξατομικευμένη αναπαράσταση των προσωπικών συναισθημάτων. Η τέχνη για τους ρομαντικούς είναι ένα παράθυρο που βγάζει στην εσωτερική ζωή και στην προσωπικότητα του ίδιου του δημιουργού.
25/10 Εξπρεσιονισμός: Το καλλιτεχνικό κίνημα του εξπρεσιονισμού, ενός Γερμανικού κινήματος που τοποθετείται ιστορικά στη δεκαετία πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, περιλαμβάνει ακραία και αντισυμβατικά έργα τέχνης με κυρίαρχα χαρακτηριστικά το έντονο συναίσθημα και μια επίμονη αίσθηση του καθήκοντος να εκφραστεί η αλήθεια. Θα αναφερθώ στον εξπρεσιονιστικό χαρακτήρα της μουσικής και της ζωγραφικής με σημαντικότερο εκφρασμένο συναίσθημα την επίγνωση της αδυναμίας του ανθρώπου όταν έρχεται αντιμέτωπος με το άγνωστο. Θα επιχειρηματολογήσω ότι ο εξπρεσιονισμός επικοινωνεί θεμελιώδη ανθρώπινα συναισθήματα σε ρήξη με την ‘εξωτερική’ πραγματικότητα.
Η Αναστασία Σιώψη είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Σχολή Μουσικής και Οπτικοακουστικών Τεχνών, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, με ειδικότητα «Αισθητική της Μουσικής». Επίσης, διδάσκει την «Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη», σπουδές στον «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό», Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έχει επίσης πτυχίο Αρχιτεκτονικής (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτονικής της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης).
Οι κύριες ερευνητικές δραστηριότητές της, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, είναι για θέματα φιλοσοφίας και αισθητικής της μουσικής, κυρίως για τις σχέσεις μουσικής και εικαστικών τεχνών, τη γερμανική ρομαντική μουσική, ιδιαίτερα τα μουσικά δράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ, όπως επίσης και για τη νεοελληνική λόγια μουσική, ιδιαίτερα το έργο του Μανώλη Καλομοίρη και ζητήματα αισθητικά και ιδεολογικά της εποχής της Εθνικής Μουσικής Σχολής, τις Ελληνίδες συνθέτριες, καθώς και για τη μουσική σε μορφές αναβίωσης του αρχαίου ελληνικού δράματος στη νεότερη Ελλάδα.
Έχει συγγράψει τις μονογραφίες με τίτλους Τρία Δοκίμια για τον ΜΑΝΩΛΗ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗ (Αθήνα: Ελληνικές Μουσικολογικές Εκδόσεις 4, Μουσικός Εκδοτικός Οίκος Παπαγρηγορίου-Νάκας, 2003), Η Μουσική στην Ευρώπη του Δέκατου Ένατου Αιώνα, (Αθήνα: Εκδόσεις Γιώργος Δαρδανός (Gutenberg), 2005), Η νεοελληνική πολιτισμική φυσιογνωμία μέσα από το ρόλο της μουσικής σε αναβιώσεις του αρχαίου δράματος (Μουσικές διαδρομές ως αντανακλάσεις της αρχαίας στη νεότερη Ελλάδα) (Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2012) και 200 χρόνια από τη γέννηση του Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-1883): Δοκίμια για την αισθητική του έργου του, Αθήνα: Ελληνικές Μουσικολογικές Εκδόσεις 16, Μουσικός Εκδοτικός Οίκος Παπαγρηγορίου-Νάκας, 2013).
Είναι συνεκδότρια του ηλεκτρονικού διεθνούς μουσικολογικού περιοδικού με τίτλο Ελληνικό Περιοδικό για τη Μουσική, την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό (Hellenic Journal of Music, Education and Culture (HeJMEC), μαζί με τον prof. G. Welsh (Univ. of London), έκδοση Ένωσης Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΕΜΑΠΕ).
Είναι ιδρυτικό στέλεχος του Ελληνικού Μουσικολογικού Συλλόγου (έτος ίδρυσης 2011) και συντονίστρια της ομάδας του Συλλόγου για τη «Φιλοσοφία και Αισθητική της Μουσικής».